کولرهای آبی ما و مسعود غزنوی
مسعود غزنوی، پسر سلطان محمود غزنوی، در دوران حکمرانی محمود در هرات و دور از چشم پدر بساط عیش و نوش به راه انداخته بود. کوشک‌ها ساخته بود و ملزومات تن پروری و زندگی راحت را از همه نوع فراهم آورده بود. از آن جمله بود کولر آبی!
بیهقی توضیح می دهد: "در کوشک باغ عدنانی فرمود تا خانه ای برآوردند خواب قیلوله را، و آن را مزمّـلها (تعریف مزمل از لغتنامه دهخدا: لوله ای باشد از مس یا برنج که چون بر جانب راست پیچند آب از آن لوله روان شود و اگر به طرف چپ گردانند بایستد و این لوله را بیشتر در حمام ها و آب انبارهای سرپوشیده نصب کنند.) ساختند و خیشها (تعریف خیش از لغت نامه معین: پرده ای از کتان که آن را در اتا ق می آویختند و برای خنک شدن ، آن را نمناک می کردند) آویختند چنانکه آب از حوض روان شدی و به طلسم بربام خانه شدی و در مزمّلها بگشتی و خیشها تر کردی. و این خانه را از سقف تا به پای زمین صورت کردند ، صورت های الفیه...(!) "
از زمانی که من رفتم طرح کاد سیم پیچی الکترو موتور و شدم متخصص کولر، شروع کردم به عیب یابی کولر که یا کار نمی کرد یا کار می کرد ولی سرد نمی کرد!
از زمان مسعود غزنوی تاکنون قطعاً تغییرات زیادی در کولرهای آبی انجام شده ولی احتمالاً این نسل جدید که همین مکعب آبی رنگ مشهور است از ابتدای آفرینش اش است به همین شکل و شمایل باقی مانده و مشکلاتش هم همین است. حتی اگر پره هایش و موتورش را بهتر نمی کنند، سیستم آبرسانی اش را عوض کنند. تقریباً هر کولری که من دیده ام یا آبش قطره قطره روی پوشالهایش ریخته می شد، یا آبی که روی پوشالها ریخته می شد به دلیل تنظیم نبودن شیب از یک طرف پوشالها پایین می آمد، یا یکی از شلنگهای آبرسانی کار نمی کرد و در نتیجه یکی از پوشالها خشک می ماند.
مشکل مفهومی این است که نقطۀ بهینۀ عملکرد کولر به متغیرهای زیادی وابسته است و حساسیت این نقطه به تغییر در آن متغیرها هم زیاد است. مثلاً برای اینکه آب به طور یکنواخت از تمام پوشال پایین بیاید باید مقدار کافی آب درست در وسط یک محفظه ریخته شود و محفظه هم کاملاً افقی باشد. فراهم کردن همۀ این شرایط در این وسیلۀ ابتدایی تقریباً غیر ممکن است. نتیجه اش می شود کولری که اگر کار هم بکند سرد نمی کند.
وجود این مشکلات نشانه ای است از اینکه انگیزه های اقتصادی تولید کننده ها مختل شده است. اگر روزی دیدیم که همین تکنولوژی بدوی را از این مشکلاتش رها کردند، معلوم می شود که انگیزه های اقتصادی دارد بدون مزاحمت کارش را می کند.
